Thị xã Quế Võ là cửa ngõ của thành phố Bắc Ninh, có vị trí địa lý trung tâm trên trục kinh tế trọng điểm các tỉnh phía Bắc, diện tích tự nhiên 11.511 ha gồm 21 đơn vị hành chính trực thuộc (11 phường và 10 xã). Quế Võ là nơi phát triển các khu công nghiệp công nghệ cao tập trung với tổng diện tích 1.500 ha, thu hút trên 1 vạn lao động nhưng không rời xa nông nghiệp. Trong khí thế công nghiệp hóa và đô thị hóa, thị xã vẫn đang bảo tồn và phát triển các sản phẩm nông sản đặc thù và thế mạnh như: Khoai tây Quế Võ, củ sen Chi Lăng, gạo Đại Xuân, dưa gang muối Quế Võ…

Người dân Kinh Bắc xưa nói chung và người dân Quế Võ nói riêng rất đỗi tự hào về ẩm thực truyền thống “Dưa gang muối Quế Võ” – Một loại ẩm thực quen thuộc, đơn sơ có từ rất lâu tại Quế Võ. Quả dưa gang chín vừa tới được muối chua, nén có vị mặn dùng để thay rau xanh hoặc chế biến thành các món sào tạo cảm giác ngon miệng cho người thưởng thức. Ngày nay, Dưa gang muối đã trở thành món quà mang đậm những kỷ niệm của một thời kỳ gian khó trưởng thành dành cho những người con xa quê hoặc các vị khách quý đến thăm Quế Võ.

Sản phẩm “Dưa gang muối Quế Võ” được làm từ các nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên, gồm: Quả dưa gang tươi, muối trắng và nước sạch qua các công đoạn chế biến thủ công nhưng cầu kỳ: dưa gang rửa sạch để ráo nước, ngâm với nước muối theo tỷ lệ nhất định và được nén chặt không để quả hở, sau 48 giờ đem phơi nắng, hết nắng thì xếp lại vào thùng ngâm để hôm sau phơi lại cho đến đi quả dưa đạt màu trắng ngà thì sử dụng được. Để bảo quản được lâu hơn, có thể ngâm và nén chặt tới khi quả dưa dẹt, dẻo.

Người dân Quế Võ luôn yêu mến và tự hào về sản phẩm “Dưa gang muối Quế Võ” nên đã viết nó thành thơ ca:

Dây dưa yếu ớt lại cong queo

Nhỏ nhắn thon thon, phận bọt bèo

Đèo đẹt, xanh xao, giòn tý tẹo

Mảnh mai, gầy guộc, ngọt tèo leo

Quả dưa gang muối trắng ngà, hiện thân cho sự tần tảo, lam lũ của con người Quế Võ. Cái vị mặn, ngọt, giòn, thơm của miếng dưa gang muối đã đi vào tiềm thức của những người nơi đây. Không đặc sắc, không màu mè, nhưng chính cái giản dị, thân thuộc đã tạo nên nét đặc trưng riêng của sản phẩm. Để đến bây giờ, trong tiềm thức của những người con Kinh Bắc, “Dưa gang muối Quế Võ” đã trở thành một thứ “đặc sản” quá đỗi quen thuộc.

Phát triển sản phẩm truyền thống và những trăn trở

Hiện nay, “Dưa gang muối Quế Võ” đã và đang ngày càng được nhiều người tiêu dùng biết đến nhiều hơn, đặc biệt là thị trường trong tỉnh. Với sự phát triển mạnh mẽ của các khu công nghiệp và sự gia tăng dân số cơ học, nhu cầu sử dụng sản phẩm là vô cùng lớn. Mặc dù phải nhường đất nông nghiệp cho phát triển các khu công nghiệp nhưng chính quyền và nhân dân thị xã Quế Võ vẫn duy trì thường xuyên 23 ha đất chuyên canh cây dưa gang với gần 100 hộ gia đình tham gia, thu nhập đạt trên 500 triệu đồng/ha và gấp 3 lần nếu chế biến thành dưa muối. Duy trì quỹ đất sản xuất vùng nguyên liệu dưa gang là 1 trong những thách thức lớn đối với nông dân Quế Võ.

Hạn chế lớn nhất của “Dưa gang muối Quế Võ” chính là thời hạn bảo quản ngắn, kích thước quả dài (20-30 cm) nên việc sử dụng bao bì đóng gói rất khó khăn làm ảnh hưởng không nhỏ đến việc phát triển các kênh hàng ngoài tỉnh. Bên cạnh đó, “Dưa gang muối Quế Võ” là sản phẩm chế biến nên việc đảm bảo an toàn thực phẩm cũng cần được đặt thành ưu tiên hàng đầu.

Mặt khác, một số thương lái ở các nơi khác đã sử dụng thương hiệu “Dưa gang muối Quế Võ” để thương mại hóa trên thị trường hiện nay làm ảnh hưởng đến uy tín và danh tiếng của sản phẩm “Dưa gang muối” có nguồn gốc xuất xứ từ thị xã Quế Võ”.

Nâng tầm thương hiệu

Thực hiện Quyết định số 239/QĐ-UBND ngày 15/6/2020 của UBND tỉnh Bắc Ninh về việc phê duyệt Đề án: “Xây dựng, quản lý và quảng bá thương hiệu các sản phẩm thuộc Chương trình OCOP tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2021-2025”, dưa gang muối là 1 trong số 11 sản phẩm. Sở Khoa học và Công nghệ phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu và phát triển hệ thống nông nghiệp (Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam) và UBND thị xã Quế Võ, đã triển khai xây dựng, quản lý và quảng bá thương hiệu cho sản phẩm “Dưa gang muối Quế Võ”.

Sau hơn 2 năm triển khai thực hiện, Nhãn hiệu chứng nhận “Dưa gang muối Quế Võ” đã được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) cấp Văn bằng bảo hộ theo Quyết định số 4411/QĐ-SHTT ngày 16/01/2024. Sản phẩm sau khi bảo hộ sẽ được bảo đảm danh tiếng và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường, được kiểm soát và chứng nhận về chất lượng, nguyên liệu phụ liệu, nguồn gốc xuất xứ, quy định kỹ thuật, an toàn thực phẩm…